Franchise Çeşitleri ve Tanımları

Franchising; kurumsal kimliklerini oturtmuş ve markalarını büyütmek isteyen şirketler için en basit genişleme ve dağıtım iş modeli olarak kabul edilir. Üreticiler ürünlerini dağıtım sistemi yardımıyla daha geniş pazarlara sunmak için farklı firmalara ürünlerini satma imkanı sunarlar. Böylece ürünleri daha geniş bir kitleyle buluşur ve bu stratejinin sonucunda ise firmaların marka bilinirlikleri artarken üreticilerin kazançları çoğalır. Bu şekilde işleyen sistem geleneksel franchising olarak adlandırılır. Geleneksel franchising sisteminin temelinde ürün ve üreticisi bulunur. Franchise veren ve alan firmalar arasında franchise sözleşmesi yapılır, iş birliği kurulur ancak bu iş birliğinin ortaklık olarak tanımlanmaması gerekir. Ortak marka altında faaliyet gösterseler de tarafların ticari faaliyetleri birbirinden bağımsızdır. Franchise alan firmalar franchise veren şirketlerin ürün veya hizmetlerini satarlar; denetime tabidirler ancak operasyonel süreçlerini kendileri yönetirler. Franchise sistemi kendi işine sahip olmak isteyen girişimciler için büyük fırsatlar sunar ve franchise ilişkilerinin farklılığı kurulacak iş birliklerinin farklılaşmasına yol açar.

Tek Birimli Franchising

Franchise ilişkilerinin en eski ve basit türü olarak kabul edilen tek birimli franchising sistemi, franchise alan tarafın ticari faaliyete başlamak adına tek bir lokasyona yatırım yapması olarak tanımlanabilir. Klasik aile işletmesi olarak düşünülebilen bu ticari ilişkinin işletme mülkiyeti açısından avantajları olsa da farklı dezavantajlarının olduğu da bilinmektedir. Her lokasyon için ayrı bir franchise biriminin kurulma gereksinimi sistemin büyüyüp yayılmasını engelleyebilir. Aynı zamanda her bir franchise’ın tek tek kontrol edilme gereksinimi merkezin iş yükünü arttırabilir. 

Çok Birimli Franchising

Günümüzde en çok tercih edilen iş modeli olan çok birimli franchise sisteminde franchise alan kişilere belirli bir bölgede faaliyet gösterme hakkı tanınır ve franchise sahipleri dilerlerse aynı anda birden fazla franchise açarak markaların gelişimine katkıda bulunabilirler. Geliştirme anlaşmasının da imzalandığı bu franchise modelinde birden fazla lokasyonda şubeleşme imkanı sunulur; franchise alanlar başarısız olurlarsa franchise veren marka anlaşmayı feshetme hakkına sahiptir. Franchise sisteminin köklenmesine ve hızla genişlemesine olanak tanıyan çok birimli franchising iş modelinde hem franchise veren markanın hem de franchise alanların birçok avantajı vardır. Franchise alanlar hızla şubeleşerek kazançlarını arttırabilirler, franchise veren markaların franchiselarını kontrol etmesi kolaylaşır ve marka bilinirliği bayilik veren firmalar lehine olacak şekilde hızla yükselir.

Ana Bayilikler

Ana bayilik yapısı çok birimli franchise sistemiyle benzerlik gösterse de önemli farklılıklar barındırır. Ana bayilik sözleşmesi kapsamında ana bayilerin üçüncü taraflara franchise verme yetkisi bulunur. Bölgelerindeki yapılanmadan sorumlu olurlar ve bölgelerinde Franchise veren şirket olarak görev yapma hakkını alırlar. Bir ya da daha fazla bölgede franchise sahibi olma koşulunun arandığı master franchise’lıkta ana bayiler sorumluluğundaki alt bayilerden sadakat ücretleri toplarlar. Oldukça karmaşık bir sistem olarak düşünülen ana bayilik sisteminde hem franchise veren hem de ana bayilik görevi yapan firmalar için denetim önemli bir başarı kriteri olarak bilinir.

Bölge Temsilcilikleri

Bölge temsilcileri franchise alt birimleri ile herhangi bir iş ortaklığına girmezler, anlaşmaları doğrudan franchise veren firmalar ile gerçekleşir. Bölge temsilcileri franchise yetkili satıcı olarak düşünülmeli ve belirli bir coğrafi bölgede franchise sahibinin destek birimi olarak kabul edilmelidir. Bölge temsilcileri de tıpkı ana bayilerin yapmak zorunda olduğu gibi yeni franchise oluşturmakla yükümlüdürler  ve bu amaçlarını belirlenen sürede tamamlamaları gerekir.

Alternatif İş Modelleri

Franchise sisteminin farklı iş birlikleri üzerinde yapılandığından bahsetmiştik. Franchise iş modellerinin arasında mevcut işletmeyi Franchise’a dönüştürme ve havaalanları, tren istasyonları, hastaneler gibi lokasyonlarda franchise açma yöntemleri bulunmaktadır. Bu alternatiflerin haricinde hali hazırda ticari faaliyetini sürdürmekte olan franchise’ların satın alınması usulüyle gerçekleştirilen iş birlikleri de bulunmaktadır. Faaliyet gösteren franchise alımının avantajları şu şekilde sıralanabilir:

• Ticari faaliyetini sürdüren franchiseların hali hazırda kemikleşmiş bir müşteri potansiyeli vardır, bu nedenle markayı duyurma ve lokasyonda yer etme gibi zorluklarla karşılaşılmaz.
• İşletme hızlı bir şekilde el değiştirir; lokasyon ya da personel bulma süreçlerinde zaman kaybı yaşanmaz.
• Faaliyet gösteren bayiliğin potansiyeli tespit edilebilir ve yatırım için değer olup olmadığı sonucuna varılabilir.